Recessie: crisis of kans voor het klimaat?

De commissie Gerritse heeft een lijst samengesteld met bezuinigingsmaatregelen die Nederland moeten helpen uit de economische crisis te komen. Vast staat dat we niet ontkomen aan een aantal impopulaire bezuinigen. Tegelijkertijd moeten zorgvuldig gekozen uitgaven zorgen voor een economische impuls. Deze week komt de regering met het verlossende antwoord op de crisis- met of zonder duurzame maatregelen.

Een praktijk voorbeeld voor de Nederlandse regering is het stimuleringsplan van de Amerikaanse regering waaronder Obama in februari zijn handtekening zette. Dit plan pakt de klimaatcrisis aan en schept miljoenen nieuwe banen. Het Amerikaanse ministerie van energie heeft de opdracht economische investeringen te ondersteunen en de Verenigde Staten als wereldleider te positioneren op het gebied van technologie en klimaatverandering. De vraag is of Europa zijn voortrekkersrol op dit gebied zal behouden ten opzichte van de VS (met uitzondering van de staat Californië, die op klimaatgebied zeer vooruitstrevend is).

In januari 2009 publiceerden het Centraal Planbureau en het Planbureau voor de Leefomgeving (CPB/PBL ) de notitie Effecten van de kredietcrisis op klimaat- en energiebeleid. Deze notitie, gemaakt in opdracht van minister Cramer van milieu, brengt de belangrijkste effecten van de kredietcrisis op het Nederlandse klimaat- en energiebeleid in kaart. Opmerkelijke conclusie: het voordeel van de economische crisis blijkt te zijn dat de sterk verminderde wereldwijde productie ervoor zorgt dat CO2 klimaatdoelstellingen makkelijker gehaald zullen worden - tijdelijk. Daarnaast zal bij lagere of negatieve economische groei minder geïnvesteerd worden in energiebesparing en hernieuwbare energie. De Stimuleringsregeling voor Duurzame Energie moet dit laatste probleem echter voor een belangrijk deel opvangen.

De schrijvers van de Planbureaus stelden zich de vraag of het zinvol is vanwege de recessie  de economie te stimuleren door te investeren in klimaat en energie. Het antwoord op die vraag is dat om de economie via overheidsuitgaven te stimuleren, de maatregelen op tijd effect moeten hebben, tijdelijk en doelgericht moeten zijn. De schrijvers stelden echter vast dat veel klimaat- en energievriendelijke maatregelen pas over enkele jaren effect hebben in de vorm van meer vraag van consumenten en meer werkgelegenheid.

De rol van duurzame maatregelen

Een optie die volgens deze notitie echter wel op korte termijn positief zou kunnen zijn, is het isoleren van woningen en kantoren. Ook oppositiepartij D66 is hier voorstander van. Woordvoerder van D66 Roy Kramer: Dit is snel effectief; als we dit stimuleren kunnen de bouwvakkers en installateurs bij wijze van spreken morgen aan de slag. Het bespaart fossiele brandstoffen en het is een goede maatregel om ook op langere termijn de CO2 uitstoot te beperken. Kramer vertelt dat het op dit moment moeilijk te peilen is welke duurzame maatregelen precies van de regering te verwachten zijn. Maar de kosten lopen op, daar moet iets tegenover staan. Geld uitgeven is populairder dan bezuinigen. Dus het is te verwachten dat het kabinet sowieso voor duurzame maatregelen zal kiezen.

Zelf ziet de oppositiepartij veel baat bij het investeren in kennis. Kramer: Duurzaamheid en kennis is goed te combineren. Nederland investeert te weinig in research en development. Op de lange termijn zijn we afhankelijk van een slimme economie. We zullen efficiënter moeten worden; meer doen met minder mensen. Daartoe moeten we investeren in kennis en in extra onderzoekers. Daar is het juist nu het goede moment voor; mensen die nu van de universiteit komen, kunnen lastig werk krijgen. Door hen op klimaatgebied in te zetten stimuleer je niet alleen kennisontwikkeling maar ook de werkgelegenheid.

Investeren in duurzame kennis biedt meerdere voordelen. Kramer: Het energieprobleem is wereldwijd. De afgelopen Russische gascrisis heeft duidelijk gemaakt dat door de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen Europa zich soms anders opstelt dan je zou willen. Maar niet alleen daarom is het goed als Europa voorop gaat lopen in duurzame vormen van energie. Als de EU als eerste de omschakeling maakt en de beste windmolens, zonnecellen, elektrische autos et cetera gaat ontwikkelen, hebben we daar een enorme voorsprong mee bij onze export. Een voorbeeld waar Nederland het al goed doet is watermanagement: Nederlandse kennis is nu al een exportproduct. In New Orleans zijn na de orkaan Katrina Nederlandse waterexperts ingevlogen. Ons streven is dat we dat ook met energie krijgen.

Alhoewel in het publieke debat vaak op hoopvolle wijze de term Green New Deal valt, is het niet onomstreden duidelijk of de markt zich met een dergelijk beleid laat stimuleren, zeker op korte termijn. Bovendien, zo beargumenteren liberale tegenstanders, is het de vraag of de markt niet het meest gebaat is bij zelfherstel. Zo beargumenteert hoogleraar algemene economie Frank den Butter in december vorig jaar in de Volkskrant:  Goedkoop geld leidt vaak tot slechte investeringen. Je bevordert dure projecten die weinig rendement hebben. Er wordt dan niet meer met een koel hoofd gekeken, want de crisis rechtvaardigt immers elke maatregel. Een Green New Deal kan leiden tot de verkeerde maatregelen.

Afgezien van wat noodzakelijk is om de ene, direct merkbare crisis op te lossen, is er een andere crisis die op de achtergrond dreigt te verdwijnen maar wel om harde maatregelen schreeuwt: de klimaat crisis. De CPB/PBL notitie zegt hierover: Duidelijk is dat er op het terrein van klimaat en energie een forse beleidsopgave blijft voor 2020 en daarna en dat gestelde doelen door de recessie niet vanzelf behaald zullen worden. Klimaat- en energiebeleid voor de lange termijn blijft daarom eens te meer noodzakelijk, ook door de toegenomen onzekerheden voor investeerders, consumenten en overheid. Het is daarom te hopen dat de regering bij het kiezen van de meest effectieve duurzame maatregelen om de economische crisis te bestrijden, deze vraag ook omgekeerd stelt en de klimaatcrisis niet op de lange baan schuift.  Een goed begin maken de noordelijke provincies Drenthe, Friesland en Groningen. Zij planden voor 2015 alvast honderd duizend woningen energiezuinig te maken.