Samen blijven leren in het waterbeheer

Adaptief waterbeheer, dat inspeelt op de gevolgen van klimaatverandering, vereist participatie van alle maatschappelijk betrokken partijen. Nederland loopt daarin voorop, mede dankzij het poldermodel. Maar we kunnen nog veel verbeteren, aldus Patrick Huntjens. 

Huntjens is promovendus in het internationale onderzoeksproject NeWater. Dat helpt watermanagers goede beslissingen te nemen terwijl ze rekening moeten houden met waterkwaliteit, overstromingen, droogte, natuurbeheer, klimaatverandering en lange termijn effecten. Huntjens onderzoek toont dat adaptief en integraal waterbeheer cruciaal is in het omgaan met deze complexe vraagstukken.

Sinds de jaren 90 voeren veel landen een integraal waterbeheer, een term waarvan meer dan 60 definities bestaan, vertelt Huntjens. Het is gebleken dat zonder toevoeging van een adaptief element, integraal waterbeleid in de praktijk moeilijk is uit te voeren. Sinds enkele jaren zie ik meer aandacht voor adaptief waterbeheer. Hierbij wordt rekening gehouden met belangen van verschillende maatschappelijke partijen en met onzekerheden in klimaat, politiek en economie. Het houdt in dat de complexiteit van waterbeleid voor iedereen acceptabel en beter behapbaar wordt: een cruciale eigenschap voor succesvol beleid.

Huntjens ontdekte dat beleidsmakers te weinig gebruik maken van methodes waarin niet alleen zij zelf, maar alle betrokken partijen leren van elkaars posities en standpunten. Overheden organiseren wel ronde tafel gesprekken of brainstormsessies, maar er zijn effectievere middelen te bedenken.

Een rollenspel hielp het Waterschap De Stichtse Rijnlanden bij het ontwikkelen van het gebiedsplan voor de Kromme Rijn. Er was meer ruimte voor het opvangen van water nodig, sloten moesten breder worden, vertelt Huntjens. Dat kwam er op neer dat de tuin- en landbouwsector grond moest inleveren. Toen het Waterschap zijn plan voorstelde, was er veel onenigheid. NeWater heeft een rollenspel georganiseerd. Boeren werden in de bestuurskamer van het Waterschap geplaatst. Een vergadering met veel tumult volgde. De boeren vonden het verschrikkelijk toe te geven, maar ze kwamen met hetzelfde plan als het Waterschap. Het rollenspel zorgde voor een groter onderling vertrouwen.

Een andere methode is group model building. Deze kan helpen bij het definiëren van een probleem. Huntjens: Alle partijen zitten om één tafel en krijgen een gelijke kans  om uit te leggen waarom zij denken dat het beleid wel of niet succesvol is. Dit wordt meteen op een groot vel papier geschreven met de relaties tussen verschillende factoren. Zo wordt iedereen gehoord. Verschillende ministeries, gemeenten, provincies, een milieuorganisatie, vissers, boeren en private partijen. Er ontstaat begrip voor elkaars belangen, een bredere horizon en meer nuance. Een simpele oplossing bestaat vaak niet.

Een grote participatie zorgt voor een divers pakket aan maatregelen dat nodig is om complexe vraagstukken aan te pakken, zegt Huntjens. Dit leidt tot wat ik het lerend vermogen van het sociale systeem noem. Hiervoor is ook een open informatievoorziening essentieel. Hydrologische gegevens van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat zijn bijvoorbeeld ook beschikbaar voor milieuorganisaties, zodat iedereen kan terugvinden wat hij nodig heeft om mee te kunnen denken.

Huntjens heeft vijftien landen bezocht voor een vergelijkende analyse van acht internationale stroomgebieden (zie afbeelding) om te kijken hoe adaptief het waterbeleid wereldwijd is. Landen in Oost-Europa, Azië en Afrika missen vaak de voorwaarden voor een bredere participatie in de besluitvorming. Neem Oezbekistan: een post-communistisch land dat gewend is aan top-down beslissingen, zegt Huntjens. Doordat de centrale overheid alle touwtjes in handen heeft, krijgt het beleid minder voeding vanuit de maatschappij. Oezbekistan is een landbouwland, boeren zouden goed kunnen bijdragen aan beslissingen. Maar hun  opleidingsniveau is in het algemeen niet hoog en de problemen zijn zo groot dat een centraal bestuur noodzakelijk is. Ook een open informatievoorziening is hier problematischer een erfenis van het Sovjettijdperk. Een Westers model waarbij verschillende groepen meedenken, is hier niet per se geschikt. 
   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

     
In Zuid-Afrika is het Westers model beter toe te passen. Verschillende groepen gaven hun mening over wat er mis ging met het waterbeleid en zo konden we een goed overzicht maken. Een van de belangrijkste factoren was het capaciteitsgebrek bij lagere overheden. Er is een braindrain in Zuid-Afrika: hoger opgeleiden vertrekken naar het buitenland. Ook HIV/AIDS zorgt voor het wegvallen van mensen, niet alleen de zieken zelf, maar ook hun verzorgers. Voor beleidsmakers was het verhelderend te constateren dat ze voor het aanpakken van het waterbeleid, ook naar de maatschappelijke context moesten kijken.

Uit mijn onderzoek bleek dat Nederland voorop loopt in hoe we ons voorbereiden op overstromingen, vindt Huntjens. Maar dat staat in schril contrast met ons droogtebeleid. In droge zomers zoals in 2003, 2005 en 2007 liep de economische schade op tot 500 miljoen euro per jaar. Landbouwproducten werden schaarser, schepen konden dagenlang niet varen en voor elektriciteitscentrales was het koelwater te warm. De natuur ondervond blijvende schade, die niet in geld is uit te drukken. Historisch gezien zijn we gewend met acute dreigingen van overstromingen om te gaan, maar droogte is meer een verdelingsvraagstuk: wie krijgt hoeveel water en wanneer. Het huidige concept Nationale waterplan pleit slechts voor een heroverweging van de strategie voor (zoet)watervoorziening en verziltingbestrijding. Een duidelijke strategie voor na 2015 is er nog niet. Desalniettemin zijn de gevolgen van klimaatverandering wel goed in kaart gebracht in het plan. De bewustwording is er dus gelukkig wel, maar er moet nog heel wat gebeuren om adequaat met onze problemen om te gaan en te anticiperen.