Mos als spons voor zoet water

Onderzoek van Kennis voor Klimaat naar mos als spons voor zoet water

Dankzij onderzoek is de verdamping van zoet water door planten en bomen exact te meten. Met het oog op de toename van droge, hete zomers, is kennis over deze vorm van vochtverlies hard nodig.

Dit artikel komt uit het boek ‘Klimaat en natuur en landbouw’ van Kennis voor Klimaat en is speciaal bewerkt voor ChangeMagazine.nl. Kennis voor Klimaat heeft eind 2014 haar poorten gesloten. In negen boeken is een dwarsdoorsnede van alle kennis en ervaring die in de afgelopen jaren zijn opgedaan, weergegeven. In het boek over het thema rurale gebieden is het hele artikel te lezen. De boeken zijn digitaal te lezen op www.kennisvoorklimaat.nl/oogst

Hoge zandgronden als de Veluwe, de Sallandse en Utrechtse Heuvelrug, stuwwallen en duinen zijn belangrijke gebieden voor drinkwatervoorziening en natuur. Tegelijkertijd zijn ze kwetsbaar voor verdroging omdat de arme grond weinig water vasthoudt. Het is al langer bekend dat het grondwaterpeil in deze gebieden daalt door onder meer drinkwaterwinning, landbouw en industrie. In hoeverre verdamping een rol speelt, was minder duidelijk omdat er geen nauwkeurige meetsystemen voor bestonden. Dankzij Kennis voor Klimaat kan daar verandering in komen: promovendus Bernard Voortman van KWR Watercycle Research Institute heeft een systeem ontwikkeld waarmee de werkelijke verdamping van natuurlijke vegetaties onder diverse omstandigheden nauwkeurig te meten is.

Belangrijke stap

In een aantal proefopstellingen zijn verdampingsgegevens van kale bodem, mos, gras en dwergstruiken verzameld. Het nieuwe systeem is een belangrijke stap in de hydrologie, vindt Flip Witte, onderzoeker bij KWR Watercycle Research Institute en bijzonder hoogleraar ecohydrologie bij de VU Amsterdam. “Grofweg tweederde van alle neerslag verdampt. Nauwkeurige cijfers over de verschillen in verdamping tussen diverse vormen van vegetatie zorgen voor inzicht en dat is nodig voor het nemen van gefundeerde maatregelen. Naaldbos, vaak aangelegd voor de houtproductie, verdampt veel water. Een bos met de Amerikaanse Douglasspar verdampt tachtig procent van de neerslag, een eikenbos zestig procent. Kaal zand verdampt maar 25 procent – een groot verschil.”

Beeld: Op Soestduinen is met een experiment de verdamping van mos gemeten. De cirkels zijn de bovenkant van kolommen aarde, die met mos bedekt zijn. De kolommen kregen verschillende hoeveelheden water. Door de kolommen dagelijks te wegen, konden de onderzoekers meten hoeveel water verdampt.

Zuinige mossen

Het zuinigst met water zijn mossen. Dat is gebleken uit experimenten in het Bodemfysica Laboratorium Wageningen, waar promovendus Voortman bodemmonsters met verschillende soorten mos blootstelde aan een verdrogingsexperiment. Witte: “Mossen hebben geen wortels; daardoor onttrekken ze nauwelijks water aan de zandbodem. Sterker nog: ze fungeren als een isolerende deken. Mossen hebben genoeg aan enkele millimeters neerslag en slaan het vocht op. Als het voorraadje is verdampt, gaan ze in zomerslaap; ze zijn als het ware schijndood, want ze lijken helemaal verdroogd. Maar na een regenbui leven ze weer op.” Om verdere verdroging van de hoge zandgronden te voorkomen zijn diverse maatregelen nodig, zegt Witte. “Eén daarvan zou kunnen zijn: het terugbrengen van stuifzand en daarmee ruimte geven aan mossen. Het grondwaterpeil zou daardoor zelfs weer kunnen stijgen.”