Gevraagd: klimaatrobuuste gebouwen

Van de bouwwereld wordt verwacht dat ze rekening houdt met de gevolgen van klimaatverandering. Ze ontwikkelt al energiezuinige huizen en kantoren, maar hoe speel je in op hogere temperaturen, droogte en wateroverlast? Een voorhoede van architecten en ontwikkelaars wijst de weg.

Klimaatverandering plaatst bouwbedrijven en projectontwikkelaars voor een nieuwe uitdaging. Hoe bouw en ontwikkel je woningen en kantoren die niet alleen minder energie en water verbruiken, maar ook bestand zijn tegen de gevolgen van een veranderend klimaat? Volgens het IPCC zullen we in de komende decennia vaker te maken krijgen met zowel hete droge perioden als momenten waarin veel neerslag valt. Architecten moeten daarom gebouwen en wijken ontwerpen waarin rekening is gehouden met extra hoge temperaturen, perioden van droogte en wateroverlast.

"De bouwsector heeft al veel oplossingen bedacht om gebouwen energie- en water-zuiniger te maken. Maar voor klimaatadaptatie is er nog te weinig aandacht", vindt hoogleraar Climate Design and Sustainability Andy van den Dobbelsteen van de TU Delft. Vooral het hitteprobleem is in zijn ogen een ondergeschoven kindje. Toch kun je gebouwen al op simpele manieren koeler en comfortabeler maken zonder energievretende air-conditioners te gebruiken. "De traditionele architectuur van Mediterrane landen laat zien hoe het moet."

Waterpleinen en groene gevels

Het klinkt paradoxaal, maar naast watertekorten zullen bouwers ook rekening moeten gaan houden met de dreiging van overstromingen. Vooral deltasteden hebben een kwetsbare ligging. Rivieren voeren niet alleen meer hemelwater af, maar hebben ook te maken met zeespiegelstijging. Een aantal metropolen zoekt daarom samen met architecten al actief naar slimme mogelijkheden voor waterberging die niet veel ruimte vragen. In Rotterdam verrijst op dit moment bijvoorbeeld een nieuwe openbare parkeergarage waaronder een opvangbekken ligt voor 10 miljoen liter water. Het jonge stedenbouwkundig bureau De Urbanisten heeft in de stad ook een multifunctioneel 'waterplein' ontworpen dat in natte tijden dienst doet als waterberging én speelplek voor kinderen. Het Bellamyplein in de Rotterdamse wijk Spangen heeft de eer van het eerste waterplein; met de bouw wordt in het najaar van 2011 gestart.

Als het om waterberging gaat, kunnen ontwikkelaars natuurlijk ook zelf onder huizen en kantoren opvangbekkens aanleggen. Met groen op de gevels, daken en in tuinen wordt het water ook langer vastgehouden en overstromingen van het riool voorkomen.

Bij de Zwitserse hoofdstad Bern werden huizen in de wijk Halen 30 jaar geleden al met planten ingepakt en via stegen met overhangende planten met elkaar verbonden. Inmiddels staan overal ter wereld 'vergroende' gebouwen met spectaculaire uitschieters als het Musée du Quai Branly in Parijs en de 'drive through' dakshowroom van Subaru in Singapore. 

Droogte te lijf

Naast hitte wordt ook droogte een groeiend probleem voor steden. Gelukkig installeren steeds meer bouwers standaard waterbesparende kranen en douches in kantoren en woningen. Grijswatersystemen, waarin hemelwater wordt hergebruikt voor toiletspoeling en het besproeien van tuinen en plantenbakken, worden ook populairder. In de afgelopen decennia zijn vooral huizen daarmee uitgerust. Maar in Tokyo is onlangs ook een indoorstadion met 50.000 zitplaatsen voorzien van een dubbel waterleidingnet. Regenwater wordt er van het dak naar een retentiebekken onder de tribunes afgevoerd waar ruimte is voor drie miljoen liter water. Onder de rook van Amsterdam bouwt de innovatieve ontwikkelaar OVG voor het internationale postbedrijf TNT een nieuw klimaatneutraal hoofdkantoor dat ook van een grijswatersysteem is voorzien.

Natuurlijke ventilatie

Bij het villadorp AlmaVerde aan de Portugese Algarve heeft de Britse architect Jes Mainwaring zich inderdaad door oude Moorse ontwerpprincipes laten inspireren. De huizen kregen er schuine (koelere) daken, witte reflecterende gevels en extra goed geïsoleerde ramen, buitenmuren en daken. Met een ingenieus systeem van ondergrondse PVC-buizen waar lucht doorheen wordt geblazen, kunnen de villa's 's zomers bovendien op een natuurlijke manier worden gekoeld. Ook sterarchitect Norman Foster heeft in de afgelopen jaren volop geëxperimenteerd met natuurlijke systemen van koeling en ventilatie. Voor de Londense vestiging van SwissRe ontwierp hij een spiraalvormige kantoortoren waarin warme binnenlucht door een holle glazen gevel omhoog kruipt en in de zomer voor passieve koeling en 's winters voor passieve verhitting zorgt. Enkele jaren later bouwde hij in Madrid een wolkenkrabber waarvan de twee dragende kolommen zo werden geplaatst dat de werkruimten van direct zonlicht werden afgeschermd. Op die manier kon er flink op de kosten van koeling worden bespaard.

Waterrobuust bouwen

Als het uiteindelijk toch mis gaat en een stad overstroomt, is het belangrijk om de schade zo klein mogelijk te houden. Met hogere deurdrempels en het verbannen van kruipruimten onder huizen kunnen bouwers al veel leed voorkomen. Het helpt natuurlijk ook als bewoners erop wordt gewezen dat ze beter geen parketvloer kunnen aanleggen op de begane verdieping. Een stap verder is het optillen van de woning en hem laten drijven. Dan ben je helemaal onafhankelijk van waterpeilschommelingen. Over de hele wereld experimenteren ontwikkelaars inmiddels met de bouw van drijvende villa's. In Canada ligt er zelfs al een snelweg op het water en in Nederland kweekt een tuinder tomaten in een drijvende kas. Ontwerpers zouden zich daarbij kunnen laten inspireren door de drijvende dorpen in veel Aziatische landen. Wie bouwt de eerste gemoderniseerde versie van de sampan uit Vietnam?