Het nieuwe verhaal over klimaatverandering

De boodschap van smeltende ijskappen en stijgende zeespiegels kennen we nu wel. Dat klimaatverandering vergaande consequenties heeft voor de wereldwijde veiligheid en internationale verhoudingen is een nieuw, krachtig geluid. Rob de Wijk legt uit aan Change Magazine hoe klimaatverandering de wereldsystemen zoals we die kennen onder druk zet.

Dat Toyota vorig jaar de productie van de Prius stil moest leggen, is een voorbeeld van de veranderende politieke en economische verhoudingen als gevolg van klimaatverandering. Zonder klimaatverandering geen roep om beperking van de CO2-uitstoot, gevolgd door inzet op elektrische auto's die grote accupakketten nodig hebben. De huidige li-ion accu's bevatten naast lithium een hoeveelheid zogenaamde 'Zeldzame Aardmaterialen', waarvan China 95% van de wereldwijde productie in handen heeft. Nadat een Chinees vissersschip in Oost-Chinese zee tegen twee patrouilleboten van de Japanse kustwacht was gevaren, ontstond een oplopend conflict tussen de twee betrokken landen. China stopte daarop de export van Zeldzame Aardmaterialen (Rare Earth Elements, REE) naar Japan. Gevolg: de Japanse productie van li-Ion-accu's accupakketten viel stil.

Klimaat als veiligheidsrisico

Dit is slechts een van de voorbeelden die buitenlandspecialist Rob de Wijk, directeur van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS), noemt om te illustreren hoe groot de invloed van klimaatverandering is. "Ik wil het niet meer hebben over de stijgende zeespiegel. Het lijkt erop dat mensen dat verhaal niet meer geloven en vervolgens ook afhaken. De gevolgen en invloeden van klimaatverandering zijn echter veel groter dan waar het in Nederland vaak over gaat. Wij denken alles op te lossen met het neerzetten van een paar windmolens. Terwijl we het zouden moeten hebben over de veiligheidsaspecten, veranderende internationale verhoudingen, conflicten die ontstaan door droogte en schaarste en mogelijke vluchtelingenstromen die dat op gang kan brengen."
  

Een van de manieren waarop De Wijk dat doet, is door het opzetten van het World Foresight Forum (WFF) (11 t/m 15 april 2011) in Den Haag. Het WFF is een internationaal initiatief, mede opgezet vanuit het HCSS, dat een duurzame en veilige wereld voor toekomstige generaties voor ogen heeft. Een gezamenlijke, integrale aanpak door politici en beleidsmakers gebaseerd op up-to-date kennis en onderzoek is daarvoor gewenst. 

Klinkt mooi, maar is het niet bijna te idealistisch? Afgelopen jaar bleek bijvoorbeeld nog dat de VN Millenniumdoelen niet gehaald zullen worden. De club van Rome constateerde in het rapport Grenzen aan de Groei vier decennia geleden al dat het de foute kant op gaat met grondstofgebruik. Het doemscenario uit dat rapport is ondanks de technische vooruitgang ook vandaag de dag nog realistisch.

Klimaatlobby piekte te vroeg

Waarom zou de tijd nu wel rijp zijn om de nodige integrale systeemveranderingen te realiseren? De Wijk: "Mensen geloven het oude verhaal over klimaatverandering niet meer. De dijken zijn niet doorgebroken en de poolkappen zijn niet verdwenen. In die zin lijkt het dat de klimaatlobby te vroeg heeft gepiekt. Dat neemt niet weg dat de zeespiegel stijgt en het pool-ijs langzaam maar zeker smelt, maar helaas is er bijna een grote ramp nodig om mensen daarvan te overtuigen. De veranderingen gaan heel geleidelijk. De doemscenario's die ons zijn voorgeschoteld zijn domweg nog niet uitgekomen."

Toch mag dit geen reden zijn om klimaatverandering dan maar helemaal van de agenda te verwijderen. Integendeel. Klimaatverandering heeft volgens De Wijk ongekende invloed op alle wereldsystemen en moet daarom bron van zorg en onderzoek blijven. Wel zal de invalshoek moeten veranderen, om te zorgen dat klimaat bijvoorbeeld op het netvlies van decisionmakers blijft. Veiligheid is daarbij een sleutelwoord.

"Het WFF wil het debat over de invloed van klimaatverandering op een heel andere manier voeren. Zo wil ik stellen dat klimaatverandering niet los is te zien van de veiligheid in de wereld en dus van de veiligheid in Nederland. Klimaatverandering leidt tot droogte, vaak juist in fragiele staten in bijvoorbeeld Afrika die weinig organiserend vermogen hebben om dit soort veranderingen het hoofd te bieden. Neem nu de situatie in het Midden-Oosten. Gevolgen van klimaatverandering, zoals toenemende droogte, kunnen de instabiliteit in die regio verder vergroten. Mensen gaan migreren op zoek naar vruchtbaar land en water, landen komen in conflict over water of kostbare grondstoffen. Dit kan tot grote vluchtelingenstromen leiden, zoals we dat hebben gezien in Darfur. Daar sloegen miljoenen op de vlucht toen conflicten ontstonden over water en schaarse vruchtbare grond. Instabiliteit in regio's ver weg heeft ook gevolgen voor ons hier. Niet alleen kan dat ook voor vluchtelingenstromen naar West-Europa zorgen, onze welvaart kan ook door afhankelijkheid van niet-hernieuwbare grondstoffen en de schaarste daarvan onder druk komen te staan."

Klimaat is niet voor softies

In de visie van De Wijk zullen die landen die een hoog niveau van Research & Developement hebben, en dus goede alternatieve vormen van energie en grondstoffen kunnen ontwikkelen, in de toekomst de lakens kunnen uitdelen. China is wat dat betreft heel ver. In het 12e vijfjarenplan stelt China zichzelf zeer ambitieuze doelstellingen op gebied van duurzame ontwikkeling. "Daaruit blijkt dat klimaat niet iets is voor softies. Groen is poen. Wie in de toekomst niet mee kan komen in de opkomst van duurzame economische ontwikkeling, een land als Amerika blijft nu bijvoorbeeld ver achter, zal buiten de boot vallen."

In die zin is de ontwikkeling van alternatieven een vorm van machtspolitiek. Zonder tel je op een gegeven moment niet meer mee, noch economisch, noch in internationaal-politiek opzicht. Dat begint volgens De Wijk ook tussen de oren te komen van Nederlandse politici. Zo heeft bijvoorbeeld het ministerie van Defensie in haar Verkenningen de consequenties van klimaatverandering een plek gegeven. In Europa lopen Duitsland en ook Spanje voorop als het gaat om de ontwikkeling van alternatieve energiebronnen. De Wijk: "Investeren in alternatieven om klimaatverandering tegen te gaan is, als je het zo bekijkt, van groot nationaal belang."