Klimaatverandering drijft wereld in het nauw

Massaal slaan mensen op de vlucht. De gebieden waarin ze wonen en leven worden bedreigd door extreme droogte, tropische stormen, zeespiegelstijging en overstromingen. Maar waar kunnen deze mensen heen? Een wereldwijde dreiging, want conflicten ten gevolge van klimaatverandering liggen op de loer.

Voornamelijk kwetsbare gebieden zullen te maken krijgen met drastische veranderingen in de samenleving ten gevolge van klimaatverandering: gebieden zullen leegtrekken, terwijl andere juist overvol raken. Het is een nieuw vluchtelingenvraagstuk en aandachtspunt voor wereldwijde veiligheid. Al in 2003 sprak het Pentagon over deze dreigingen en later besteedde het VN congres van 2011 hier ook aandacht aan, helaas zonder concrete resultaten. Nu in 2015 de gevolgen zich steeds duidelijker aftekenen, wordt het tijd dat wereldleiders serieuzer naar deze kwesties kijken en met concrete afspraken komen.

Vluchten voor het klimaat

Kleine eilanden in de Pacifische en Stille Oceaan, zoals de Maladiven, Kiribati, de Salomonseilanden en delen van de Fiji-eilanden, worden bedreigd door zeespiegelstijging. De eilanden dreigen in zee te verdwijnen en hun zoetwatervoorzieningen verzilten. Voor de inwoners reden om weg te trekken en te vluchten. In andere kwetsbare gebieden in Zuidoost-Azië, Midden-Amerika en Afrika vluchten mensen voor droogtes, tropische stormen en overstromingen. Maar waar kunnen ze heen?

Ioane Teitiota, een visser uit Kiribati, vluchtte naar Nieuw-Zeeland in 2007 omdat zijn woonplaats op Kiribati snel onbewoonbaar dreigt te worden. Het hooggerechtshof erkende Teitiota echter niet als vluchteling en stuurde hem afgelopen september terug. Volgens de richtlijnen van de 1951 Conventie, een internationale wetgeving omtrent vluchtelingen, bestaat ‘klimaatvluchteling’ niet. Daarnaast is de vluchtelingenwet toegespitst op minderheden: hoe meer mensen in gevaar zijn, hoe kleiner de kans dat iemand bescherming krijgt. Klimaatverandering bedreigt grote gebieden en rechters zijn bang voor grote vluchtelingenstromen.

Aanleiding tot conflicten

Klimaatverandering heeft ook grote gevolgen voor samenlevingen en veiligheid. Spanningen kunnen ontstaan door onder andere voedseltekorten en overbevolking. Mensen trekken weg en vestigen zich massaal in veiligere gebieden. Dit kan leiden tot spanningen tussen bevolkingsgroepen en tot verhoogde criminaliteit. Het conflict in Darfur, een regio in het westen van Soedan, lijkt deels te zijn ontstaan door gevolgen van klimaatverandering. Heftig geweld volgde nadat spanningen tussen bevolkingsgroepen hoog op liepen in gebieden die onleefbaar waren geworden door droogte. Het conflict begon in 2003 en eiste minstens 300.000 levens en 2 miljoen mensen sloegen op de vlucht. Het gebied is momenteel nog steeds onrustig.

Klimaat een ontwrichtende factor in Syrië

Ook in Syrië lijkt klimaatverandering een achterliggende ontwrichtende factor te zijn geweest voor de nu heersende oorlog. Recentelijk publiceerde het Amerikaanse wetenschappelijke tijdschrift Proceeding of the National Academy of Science (PNAS) een studie naar de gevolgen van de langdurige droogte in Syrië. De extreme droogte van 2007-2010 veroorzaakte grootschalige mislukking van oogsten en leidde ertoe dat boerenfamilies massaal naar de stad trokken. De kans op een droogte vergelijkbaar met die van 2007-2010 is door menselijke invloeden op het klimaat 2 tot 3 keer zo waarschijnlijk geworden. De niet-duurzame agrarische beleidsvoering van de Syrische regering maakte het land extra kwetsbaar voor droogte. De Syrische steden groeiden erg snel, met overbevolking, illegale nederzettingen, slechte infrastructuur, onderontwikkeling en criminaliteit als gevolg. Uit de PNAS-studie blijkt dat de regering van Assad hier niet voldoende aandacht aan besteedde, wat heeft geleid tot de ontwikkelende onrust.

Het Nansen initiatief

Gelukkig is er ook positief nieuws. Zo zijn er internationale instanties die zich bewust zijn van deze gevolgen van klimaatverandering en naar een oplossing zoeken. Een daarvan is het Nansen Initiatief dat door Noorwegen en Zwitserland in 2012 is opgezet. Dit project probeert overeenstemming te bereiken over de behoeftes van klimaatvluchtelingen. Op basis van consultaties in de hulpbehoevende landen in het Pacifische gebied, Midden-Amerika, de hoorn van Afrika en Zuid(oost)-Azië, wordt een beschermingsplan opgesteld in een internationaal overleg. Het resultaat is geen bindende afspraak, maar meer een agenda die kernpunten en voorbeelden biedt voor een oplossing van internationale migratie als gevolg van klimaatverandering. Daarnaast helpt het om toekomstige acties regionaal en internationaal op de agenda te krijgen.

Bronnen

• There's no such thing as a climate change refugee - onEarth.org
• Waar moeten 250 miljoen klimaatvluchtelingen heen? - MO.be
• Colin P. Kelleya, Shahrzad Mohtadib, Mark A. Canec, Richard Seagerc, and Yochanan Kushnir (2015) Climate change in the Fertile Crescent and implications of the recent Syrian drought. PNAS

Foto: Samenwerkende Hulporganisaties