Op rendiertrek met de Sámi

Sneeuwscooters die door het ijs zakken, ijslagen die het mos ontoegankelijk maken voor rendieren, een toename van insecten. Ook de rendierhouders uit Sápmi, in het hoge Noorden van Europa, hebben te maken met klimaatverandering. Schrijfster Karin Anema ging met hen mee op trektocht.

Voor haar literaire reisboek De laatste grens, sloot zij zich aan bij een Sámi familie om de jaarlijkse rendier trektocht mee te maken. Tien procent van de Sámi bevolking (50.000-60.000) is afhankelijk van de rendierhouderij. Rendieren trekken in het voorjaar naar het noorden waar het koeler is en waar meer wind is. In de bossen in het zuiden zou het gewoon te warm voor ze zijn, 20 tot 25 graden. Bovendien hebben ze op die onbeschutte eilanden op de Noordkaap minder last van insecten. In het najaar trekken ze weer terug, een tocht van ongeveer 300 kilometer.

Terwijl de tocht vroeger onder ideale weersomstandigheden in vier tot vijf dagen gemaakt werd, deed Anema er bijna drie weken over. Anema: We moesten erg vaak wachten op betere weersomstandigheden, die heel onvoorspelbaar zijn. Er is meer wind en regen dan vroeger. Als het gaat regenen en daarna hard gaat vriezen, komt er een laag ijs over de sneeuw en kunnen de rendieren niet meer bij het mos komen. Maar deze tocht was de dikte van de sneeuw vooral een probleem. Slechts tot op een bepaalde diepte kunnen de rendieren het mos bereiken. Ze krabben de sneeuw met hun poot weg, maar als de sneeuwlaag te dik is lukt dat niet meer. Als er zon ijslaken overheen ligt, lukt het al helemaal niet meer. Ook storm is van invloed op de compactheid van sneeuw en dus op de toegankelijkheid van het mos.

Een ander lastige bijkomstigheid van een veranderend klimaat is de komst van meer muggen en vliegen, vertelt Anema. Die parasieten stierven vroeger in strenge winters, maar overleven nu omdat de periode van vorst minder lang is. De rendieren worden onrustig en gaan dan op stap. Ze hebben maar een hele korte zomer, in de maanden juni, juli, augustus. Dan moeten ze lekker dik worden zodat ze kunnen kalveren en de terugtocht kunnen aanvaarden. Het effect van de veranderde weersituaties lijkt misschien marginaal, maar is groter dan je denkt. De conditie, de vruchtbaarheid en het overleven van de kudde hangt ervan af.

Anema ziet de toekomst van de rendierhouderijen somber in. Onderzoekers zien het als een toekomstloze bedrijfstak. Er wordt nu nog aardig wat geld in verdiend, ook al worden de rendierhouders zwaar gesubsidieerd. De familie die ik gezien heb, zag het niet zo negatief in en had futuristische plannen met het bedrijf: satellietfotos om te weten waar de kudde is, infrarode fotos voor s nachts, mobiele huizen om mee op trektocht te gaan en ze wilden de dieren met zendertjes uitrusten die informatie geven over de locatie, sneeuw en temperatuur. Maar ik betwijfel of dat realistisch is vanwege de grote afhankelijkheid van subsidies en de veranderende weerssituaties.