Urgenda sleept overheid voor rechter

Door een dagvaardiging in te dienen, is klimaatactiegroep Urgenda midden november begonnen aan een proces tegen de overheid. De actiegroep is van mening dat de maatregelen die de overheid neemt niet voldoende zijn om de gevolgen van klimaatverandering te beperken. Het streven moet zijn om de CO2 uitstoot met 40% te verminderen ten opzichte van de uitstoot in 1990, vindt Urgenda: een dergelijke reductie kan voorkomen dat het klimaat meer dan gemiddeld twee graden Celsius wereldwijd opwarmt.

Om een leefbare wereld voor toekomstige generaties achter te laten, is het volgens de actiegroep noodzakelijk klimaatverandering te remmen door CO2-uitstoot terug te dringen. "We rijden met 130 km per uur op een ravijn af", zegt Marjan Minnesma, directeur van Urgenda. "We weten dat het nog een paar honderd meter van ons vandaan is, maar zolang het nog niet exact bekend is hoeveel meter, minderen we nog geen vaart." Volgens Urgenda is de rechterlijke macht de enige overgebleven democratische macht die de overheid nog kan aansporen tot klimaatactie. De aanleiding voor het beginnen van dit proces tegen de overheid is onder andere het nieuwe IPCC rapport van eind september 2013. 800 wetenschappers bevestigen daarin dat de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer blijft toenemen, waardoor de wereld afkoerst op een gemiddelde temperatuurstijging van een (zeer) gevaarlijke vier graden Celsius of meer. Het streven is om de mondiale temperatuurstijging te beperken tot twee graden Celsius; hierboven kunnen ernstige problemen ontstaan. Naast deze verontrustende feiten bracht het boek Revolutie met recht van advocaat Roger Cox aan Urgenda inspiratie voor het aangaan van een klimaatproces.

In de uit meer dan 110 pagina’s bestaande dagvaardiging vraagt Urgenda de rechter om objectief naar de feiten te kijken en datgene te eisen wat nodig is voor een leefbare wereld, nu en in de toekomst.

"Het verzoek aan de rechter is om:

• Te verklaren dat de Nederlandse Staat onrechtmatig handelt door het niet voeren van adequaat klimaatbeleid;
• De Staat te vragen de CO2 uitstoot drastisch terug te brengen, bij voorkeur met 40% ten opzichte van 1990, en daarvoor een realistisch programma te maken met uitleg over de aanpak;
• De Staat te verzoeken de Nederlandse bevolking beter te informeren over de wetenschappelijke stand van zaken van klimaatverandering en bijbehorende risico’s daarvan goed weer te geven."

Kans van slagen

Volgens juristen is het proces minder kansloos dan het misschien lijkt. Volgens André Nollkaemper, hoogleraar internationaal publieksrecht aan de Universiteit van Amsterdam, is er geen reden om het niet te proberen. "Het geeft namelijk ook duidelijkheid als de rechter het afwijst, omdat dan het probleem definitief op het bordje van de overheid ligt", zegt hij in een interview met de Volkskrant. "De Hoge Raad kan natuurlijk ook tot de conclusie komen dat er wel iets moet gebeuren, maar dat de overheid zelf mag bepalen welke maatregelen men neemt." Ook Kathleen Mertens, van de Universiteit van Hasselt, denkt dat de procedure niet bij voorbaat kansloos is, schrijft de Volkskrant. Volgens haar wordt het wel bemoeilijkt doordat de regering niet geheel stil zit, maar wel degelijk bezig is met beleid rondom klimaatverandering. Ook kan de trias politica het proces belemmeren. Dit is het beginsel dat de overheid de wetten maakt, en rechters niet zelf wetten maken, maar alleen de naleving van de wet controleren. Overheid, regering en rechters houden elkaar in de praktijk in evenwicht. Een belangrijke centrale vraag in het proces is of de Nederlandse regering verantwoordelijk is voor klimaatschade, en zo ja, voor welk deel? Urgenda zegt hierop dat de Staat zich niet mag verschuilen achter het feit dat dit probleem alleen op mondiale schaal zou kunnen worden opgelost. "Dat is geen argument om zelf te weinig te doen."

Internationale aandacht

Deze Nederlandse zaak wordt nauwlettend in de gaten gehouden door andere landen. Het is een eerste zaak in een reeks van processen tegen overheden en politici: op het moment worden meerdere rechtszaken voorbereid rondom klimaatverandering. In België bijvoorbeeld heeft een groep van wetenschappers, advocaten en bekende Vlamingen plannen om de Belgische staat te dagvaardigen voor nalatig klimaatbeleid, geïnspireerd op het Nederlandse klimaatproces.