Zwerfvuil in zee: een groeiend probleem

Zeeën en oceanen worden steeds vaker gebruikt als afvaldump van de aarde. Ondanks de extra aandacht aan afvalverwerking, komt er per jaar ongeveer tien miljoen ton aan afval in de wateren terecht. Veel van dit afval blijft voor onbepaalde tijd rondzwerven.

Dat zwerfvuil in de zee een groeiend probleem is, is te merken aan diverse organisaties die er een oplossing voor proberen te vinden. Zo wil ondernemer Boyan Slat met The Ocean Cleanup plastic uit zee vissen om de plastic soep te verminderen. Een v-vormige installatie vangt het plastic op en verzamelt het zo. De stichting Plastic Whale heeft van 10.000 gerecyclede PET-flessen, afkomstig uit de Amsterdamse grachten, een boot gebouwd. Met de boot vist de stichting in de grachten op plastic dat er zwerft. Strandopruimacties kunnen op veel enthousiasme van vrijwillers rekenen. In Europees verband is er de kaderrichtlijn Mariene Strategie; die mede gericht is op het voorkomen, verminderen en weghalen van verontreiniging van zeeën en oceanen.

Zwerfvuil van land en scheepvaart

Met zwerfvuil in zee worden alle materialen bedoeld die bewust of onbewust in de zeeën of oceanen en op de kusten terecht gekomen zijn. Zo’n 30% van de materialen komen daar terecht vanaf het land, bijvoorbeeld via de rivieren, de riolering of de wind. Ongeveer 44% van het afval kan worden teruggeleid naar de scheepvaart. De overige 26% komt van onbekende of bronnen. Zwerfvuil in zee bestaat uit vaste, door mensen gemaakte materialen, zoals plastic, glas, papier of metaal. Een groot deel van het zwerfvuil is het resultaat van slecht afvalbeheer. Groeiende economische ontwikkelingen, verstedelijking en consumptie leiden tot een toename in het gebruik van niet-afbreekbare (wegwerp)producten en -verpakkingen, wat weer leidt tot een verhoogde productie van afval.

Volgens rapporten van de FAO (Food and Agriculture Organization) en UNEP (United Nations Environment Programme) ligt er ongeveer 640.000 ton aan visnetten in de oceanen; goed voor 10% van alle zwerfvuil. Hoeveel zwerfvuil er precies in zee ligt, is lastig in te schatten. Strandopruimacties leveren soms 1000 kilogram vuil per kilometer op. Een gebied van 34 keer Nederland heeft in de zee meer dan 1 stuk microplastic per kubieke meter water.

Invloed dichtbij huis en op afgelegen eiland

Zwerfvuil beïnvloed het leven in en rondom de zee en is schadelijk voor het milieu en de mens. Dieren raken verstrikt in rondslingerend afval of zien het aan voor voedsel. Koraalriffen stikken onder plastic tassen, autobanden en visnetten. Strandgangers kunnen zich bezeren of zwemmers komen vast te zitten in drijvend afval. Vissen zien deeltjes microplastic aan voor plankton, eten het, waardoor aan het einde van de voedselketen mensen deze deeltjes ook eten. Midway, een korte film van Chris Jordan over zwerfvuil, geeft een impressie van de invloed van menselijk afval op de Midway Atol (in het midden tussen het Aziatische en Amerikaanse continent), een van de meest afgelegen gebieden op aarde. Er leven geen mensen, alleen vogels en dieren, en toch ligt er veel plastic.

Zwerfvuil in zee is een grens- en generatie-overschrijdend probleem. Stromend water stopt niet bij de landsgrens en sommige materialen breken nauwelijks af. Afval komt terecht in de zee en wordt duizenden kilometers meegevoerd door de stroming, waar het weer een grote impact heeft op al het leven daar.

Kaderrichtlijn Mariene Strategie

Diverse natuur- en non-profitorganisaties, waaronder Stichting de Noordzee, Mileu Centraal en Kust&zee, besteden veel aandacht aan zwerfvuil in zee, maar bestaande wetgeving over het onderwerp staat nog in de kinderschoenen. Op Europees niveau bestaat er zoals genoemd de Kaderrichtlijn Mariene Strategie. Deze richtlijn verzoekt lidstaten om met maatregelen te komen om zwerfvuil te verminderen. Aangezien het een grensoverschrijdend probleem is, is het van belang dat landen voor een gezamenlijke aanpak kiezen.

Lange afbreektijd voor plastic soep

Vaak wordt er niet nagedacht over wat er met afval gebeurt nadat het op straat wordt gegooid. Zwerfvuil blijft lang aanwezig in de natuur. Gemiddeld wordt er per 100 meter strand tussen de 250 en 500 stuks afval aangetroffen, waarvan het grootste deel bestaat uit plastic afval. Sommige materialen, zoals glas of polystyreen (het materiaal van een patatbakje) vergaan pas rond een miljoen jaar.

Doordat materialen wel ontbinden in steeds kleinere stukjes, is het heel moeilijk om zwerfvuil op een effectieve manier op te ruimen. Als afval eenmaal in zee terecht komt, verzamelt het zich met de stroming in zogenaamde ‘gyren’, grote ringvormige zeestromen. Wereldwijd zijn er vijf gyren met plastic. De hoeveelheid plastic soep in deze stromen groeit met de dag.

Meer lezen:
European Commission - Environment: How can we reduce marine litter?
UNEP - Global Partnership on Waste Management
EPA - Marine Debris Impacts
Rijksoverheid - Toelichting aanpak zwerfvuil op zee
NRC Next - Next checkt: ‘In de Grote Oceaan drijft een plastic massa ter grootte van 34 keer Nederland’
De Levende Natuur - Zwerfvuil in de Noordzee