De Zandmotor - bouwen met de natuur

Drie keer werd Ter Heijde aan Zee al verzwolgen door de golven van de Noordzee. Een grote berg zand bij het kustplaatsje moet zwakke plekken in de Nederlandse kust helpen beschermen. Wind, golven en zeestromingen verspreiden het zand langs de kust van Hoek van Holland en Scheveningen. Zo groeit de kust op natuurlijke wijze aan, wat zorgt voor een veiliger kust op langere termijn.

Binnen het werken aan de kust vormt de Zandmotor een nieuwe manier om het strand met zand te laten aangroeien en de kust zo te versterken. Het is een grote hoeveelheid zand in zee in de vorm van een haak die zich door wind, golven en zeestroming langs de Zuid-Hollandse kust verspreidt. De Zandmotor wordt aangelegd voor natuurgebied Solleveld ten noorden van de kustplaats Ter Heijde. Doordat het zand zich geleidelijk verspreidt, groeit de kust op natuurlijke wijze aan. Er ontstaat meer ruimte voor natuur en recreatie en de kust blijft op langere termijn veilig.

Staatssecretaris Joop Atsma gaf op 17 januari j.l. het startsein voor het opspuiten van het zand. Samen met gedeputeerde Lenie Dwarshuis gooide hij een paar symbolische emmertjes zand in zee. "De kust is een uniek stukje Nederland; we moeten de duinen koesteren en behouden. De Zandmotor past in de rij van Deltawerken en de Afsluitdijk: het gaat om de veiligheid en het is een groot, innovatief project", speechte Atsma. 

Gedeputeerde Lenie Dwarshuis had de rol van voortrekker. "Ik ben bijzonder trots op dit unieke project. Met dit project halen we de kust weer dichterbij de steden. De kust was een verstopt onderdeel, maar het is een onmisbaar onderdeel van de Randstad. Het levert een nieuwe bijdrage aan de kwaliteit van werken en leven in het zuidelijke deel van de Randstad."

Kustveiligheid

De totstandkoming van de zandmotor ging niet over een nacht ijs. Waterstaatkundige Ronald Waterman klopte twee decennia geleden bij de Tweede Kamer aan met het idee van natuurlijke kustversterking. Het duurde nog een hele tijd voor de politieke geesten rijp waren voor het plan.

Projectmanager Maarten Reinking kreeg de taak alle neuzen dezelfde kant op te krijgen en bijvoorbeeld ook omwonenden te overtuigen van nut en noodzaak van de zandmotor. Dat is niet makkelijk in een tijd dat wetenschappers het niet eens zijn of klimaatverandering door menselijk handelen de zeespiegel doet stijgen en in welke mate. "Met dit project zorgen we ervoor dat we goed voorbereid zijn. Het is een visie op de toekomst, die ervoor zorgt dat we in ieder geval beschermd zijn tegen een stijgende zeespiegel."

De zandmotor is iets anders dan het storten van extra zand op de stranden, de zogenaamde zandsuppleties. Reinking: "Sinds 1990 handhaven we de kustlijn zoals we die nu kennen, de BasisKustLijn*. Waar deze BKL in gevaar is, proberen we die te versterken met zandsuppleties: het opspuiten van het strand met miljoenen kubieke meters zand. De hypothese van dit pilotproject is dat je met één keer een zandmotor maken de natuur minder verstoort dan bij het aanbrengen van meerdere zandsuppleties."

"Bij dit project kijken we daarom ook goed naar de effecten op de natuur - zowel in de zee als op het land. Het zand wordt elders uit de Noordzee gehaald. Ons team houdt nauwlettend in de gaten wat hiervan de effecten zijn. Naar verwachting hoeven we de komende 20 jaar geen zand bij te spuiten. De zandmotor krijgt vrij spel. Dat moet voldoende zijn om de kust op orde te houden."

De vraag is of de overheid niet te vroeg is met dit project. Het staat immers niet vast hoeveel de zeespiegel zal stijgen. "Met dit project gaan we uit van zeespiegelstijging volgens de scenario's uit het advies van de Deltacommissie Veerman [uit 2008]. Het is niet 100% zeker, maar we gaan er wel vanuit dat de zeespiegel in de komende decennia zal stijgen. Zo zijn er ook plannen voor bij de Hondsbossche en Pettemer Zeewering. Op dit moment ligt daar een harde kustwering. We kunnen het daar ook veiliger maken door de kennis van dit project mee te nemen."

Belangstelling uit buitenland

De Zandmotor is een innovatieve pilot, waarmee nieuwe kennis over kustversterking en natuurontwikkeling kan worden opgedaan. "De zandmotor kan zeker geschikt zijn op andere plekken. Uit deze pilot leren we. Vanuit die kennis kun je bepalen welke andere plekken ervoor in aanmerking komen", vertelt Reinking.

Tijdens het startsein van de Zandmotor sprak gedeputeerde Lenie Dwarshuis-van de Beek een Chinese delegatie toe. Volgens Reinking is er veel belangstelling uit het buitenland: "Wereldwijd wonen vele honderden miljoenen mensen in deltaregio's, denk maar aan de Nijldelta en Mekongdelta. Daar zijn gelijke omstandigheden als bij onze kust: waar een rivier bij de kust naar buiten treedt, krijg je een zanderige kust. De zandmotor is dus niet alleen voor Nederland een geschikt instrument om de kust te versterken. Delta's wereldwijd kunnen gebruik maken van de knowhow die wij hier opbouwen."

Samenwerking

De Zandmotor is een onderdeel van het programma Kustvisie Zuid-Holland en initiatief van de provincie Zuid-Holland en Rijkswaterstaat. Voor de uitvoering van het project werken de provincie en Rijkswater- staat nauw samen met Hoogheemraad- schap van Delftland, gemeente Westland, gemeente Den Haag, Milieufederatie Zuid-Holland en het Wereld Natuur Fonds. De aanleg van de Zandmotor is gegund aan de Nederlandse aannemerscombinatie Van Oord Boskalis.
  
De totale kosten bedragen 70 miljoen. Het rijk betaalt 58 miljoen en de provincie 12 miljoen. Het opspuiten van de zandplaat is in oktober 2011 klaar. Het duurt minimaal vijf jaar voordat al het zand op de kust is afgezet in de vorm van zand en duinen.

* De BasisKustLijn is afgeleid uit kustmetingen over de periode 1980 t/m 1989