Klimaatadaptatie in het stroomgebied van de Rijn

Het stroomgebied van de Rijn kent een lange geschiedenis van vechten tegen teveel water. Met ingrepen kon de bevolking zich beschermen tegen het water en veiligheid langs rivieren creëren. Maar klimaatverandering en de impact hiervan op het watersysteem stellen ons voor nieuwe uitdagingen.

Naast hoogwater hebben we steeds vaker met waterschaarste te maken. Het concept van de West European Climate Corridor (WECC) zorgt ervoor dat water langer wordt vastgehouden. Zo kunnen we in het hele stroomgebied van de Rijn op een effectieve en duurzame manier waterschaarste en hoogwater tegen gaan.

Van oudsher kent de Rijn twee waterbuffersystemen die zorgen voor een goede spreiding van de waterafvoer in zijn stroomgebied: de sneeuw- en ijsbuffer in de Alpen en de landschapsbuffer in het hele Rijnstroomgebied. Kanalisatie, industrialisering en verstedelijking hebben de landschapsbuffer zijn functie ontnomen. "Het idee achter de WECC is gebaseerd op 'renaturalisatie' - herstel van de natuur zodat de landschapsbuffer als oplossing kan dienen voor problemen als gevolg van laagwater", vertelt Bram Vreugdenhil van de Provincie Gelderland. Vreugdenhil stond aan de wieg van de WECC. Hoe zien deze buffers eruit en wat is er veranderd?

De sneeuw- en ijsbuffer en klimaatverandering

De Alpen houden de sneeuw vast totdat het als smeltwater geleidelijk wegstroomt. Hierdoor dienen de Alpen als opslag. Maar het veranderend klimaat heeft hier een negatief effect op; door temperatuurstijging neemt de omvang van de sneeuw- en ijsbuffer af. Het klimaatprobleem is groot, niet snel te stoppen en de sneeuw- en ijsbuffer in de Alpen laat zich niet zomaar herstellen.

Kansen voor de landschapbuffer

De landschapsbuffer werkt als een spons: het kan water in de bodem en ondergrond opslaan en zorgt zo voor een vertraagde afvoer. De buffer heeft een dempend effect op piekafvoer bij hoogwater, dient als opslag en heeft een voedende functie in tijden van droogte. Maar in de afgelopen eeuwen hebben de rivieren in het Rijnstroomgebied een deel van de bufferfunctie verloren. Verstedelijking, kanalisatie van beken en rivieren en een groeiende landbouw hebben geleid tot een situatie waarin water zo snel mogelijk naar zee wordt afgevoerd. Door klimaatverandering valt steeds meer neerslag in de vorm van regen dat, in tegenstelling tot sneeuw, snel wordt afgevoerd, en krijgt de Rijn stroomafwaarts te maken met toenemende regenval in de winter en met minder neerslag en meer verdamping in de zomer.

De gevolgen hiervan zijn dat tijdens droge zomers extreem lage rivierafvoeren tot waterschaarste en verdroging leiden. De maatschappelijke gevolgen zijn groot en de economische kosten hiervan kunnen fors toenemen: de beschikbaarheid van drinkwater neemt af; het peil in de Rijn beperkt de scheepvaart op de rivier; verzilting en verdroging hebben effect op drinkwater- en voedselproductie; energiecentrales kunnen beperkt koelen en ecologische relaties en natuurlijke condities worden verstoord. Vrijwel alle maatschappelijke sectoren ondervinden economische schade van waterschaarste.

Herstel als oplossing: WECC

Vreugdenhil: "Het idee van de West European Climate Corridor (WECC) wil een oplossing voor deze problemen bieden. De WECC is een concept van een stelsel van maatregelen rond natuurlijke corridors. Dit stelsel zorgt ervoor dat het water langer wordt vastgehouden en dat er een samenhangende groen-blauw-structuur ontstaat." WECC is een effectieve en duurzame manier om lage Rijnafvoeren, waterschaarste en droogte te bestrijden. Bovendien zullen de aaneensluitende klimaatcorridors het verlies aan biodiversiteit tegengaan, en kunnen soorten zich beter aanpassen aan het veranderende klimaat.

Europese omarming

Het herstel van de landschapsbuffer als oplossing voor grote maatschappelijke problemen heeft in Europa hoge ogen gegooid. De Gelderse gedeputeerden (Regional Ministers) Harry Keereweer (water) en Annelies van der Kolk (Klimaat) hebben een lans gebroken voor het concept tijdens de bijeenkomst van milieugedelegeerden van de Europese Raad van de Regio's in Polen. Het gevolg van de positieve reacties is dat er afspraken met een aantal van de Duitse Rijndeelstaten zijn gemaakt, de UNEP het idee heeft omarmd en het ministerie van LNV onderzoekt de aanpak gezamenlijk te vervolgen.

Hiermee zijn twee grote stappen voorwaarts gezet. De eerste is in het door de wetenschap veelvuldig aangegeven principe dat de natuur kan dienen als motor achter klimaatadaptatie; het 'vernatuurlijken' van watersystemen is een van de meest wenselijke en meest duurzame strategieën om onze leefomgeving aan te passen aan de gevolgen van klimaatverandering. De tweede stap is dat integrale duurzame oplossingen concreet worden gemaakt - in Europees beleid wordt het belang hiervan sterk benadrukt.

Meer informatie:
a.vreugdenhil@prv.gelderland.nl