Zuid-Europa: weinig neerslag, dorstige grond

Door lange periodes van weinig neerslag en waterwinning uit de grond, is in grote delen van Zuid-Europa de balans tussen de vraag naar water en de beschikbare hoeveelheid verdwenen. Verminderde rivierstromen, verlaagd grondwaterniveau, opdrogende meren en moeraslanden; het komt in veel gebieden voor.

Het Middellandse zeegebied is zeer gevoelig voor waterschaarste en droogte. Het heeft te maken met een lage effectieve neerslag (veel water verdampt weer) en zowel de landbouw als het toerisme oefenen druk uit op de beschikbare hoeveelheid water.

Dorstige landbouw en toeristen

In Europa is 24% van het water bestemd voor de landbouw. Maar in sommige gebieden in Zuid-Europa kan dit oplopen tot 80% van het water, voor irrigatie van landbouwgewassen om de opbrengst en kwaliteit te verbeteren. Tijdens de zomer-maanden is er een piek in de vraag naar water, maar er is weinig beschikbaar. Veel water wordt dan ook uit de natuur gewonnen. Er gaat echter weer weinig terug naar de natuur: planten en verdamping gebruiken 2/3 van het water en slechts 1/3 gaat terug naar een waterlichaam. Deze waterwinning wordt gedeeltelijk veroorzaakt door de landbouw. Boeren hoeven zelden te betalen voor de volledige bron- en milieukosten van het water. En tot voor kort stimuleerden EU-subsidies de waterintensieve landbouw.

Ook het toerisme legt druk op het beschikbare water. De afgelopen decennia is het toerisme in Zuid-Europa behoorlijk gegroeid en veel kustgebieden zijn nu bebouwd. Het toerisme legt een verhoogde druk op de publieke watervoorziening, door het gebruik van water voor eten, drinken en persoonlijk hygiëne. Vrije-tijdsfaciliteiten zoals zwembaden, water- en golfparken verergeren het probleem. Bovendien bezoeken de meeste toeristen de regio juist in de zomermaanden een periode waarin het beschikbare water toch al onder druk staat.

Vergroting waterreservoirs?

Om aan deze vraag naar water van landbouw, toerisme en andere sectoren te voldoen, is de watertoevoer in Zuid-Europa gestaag uitgebreid met de bouw van reservoirs en transfers tussen waterbekkens. Deze nadruk op de levering van water stimuleert de diverse sectoren niet om minder water te gebruiken. In tegenstelling: het promoot de excessieve waterwinning. Dat kan, met periodes van droogte, ertoe leiden dat de waterbronnen terugvallen tot een kritiek niveau.

Een verdere uitbouw van de wateraanvoer is geen levensvatbare optie voor het watermanagement in Zuid-Europa niet nu noch in de toekomst, zeker gezien de verwachte klimaatveranderingen. Klimaatmodellen voorspellen hetere en drogere zomers voor Zuid-Europa, met een geleidelijke verhoging van de frequentie en intensiteit van de droogte in deze eeuw.

Zuid-Europa moet een duurzame benadering vinden voor het watermanagement, met de focus op efficiënt gebruik van water. Hier hoort ook een billijke benadering voor waterwinning, een benadering die niet alleen ingaat op de vraag van de sectoren, maar ook op de behoefte van gezonde zoetwater-ecosystemen. Als zo'n benadering succesvol is, zal deze ook kunnen ingaan op aanpassing aan klimaatverandering en bijdragen aan een verminderde energieconsumptie water en energie zijn nauw verwant.