Kunstmest voor vrede

Uit het European Nitrogen Assesment blijkt dat de schade door stikstofvervuiling meer kost dan het gebruik van kunstmest met stikstof oplevert. Maar in Rwanda en andere ontwikkelingslanden is het gebruik van kunstmest hard nodig voor voedselproductie en stabiliteit in de regio.
 

Rwanda, het Zwitserland van Afrika, ligt centraal, in het gebied van de Grote Meren. Het is het land van duizend heuvels, waar de rivieren de Kongo en de Nijl hun oorsprong vinden. Landbouw, milieu en bevolkingsgroei staan in de regio synoniem voor strijd. "Tachtig procent van de conflicten in Rwanda, Burundi en delen van het oosten van de Democratische Republiek Congo (DRC) zijn spanningen die gaan over land. De druk op de schaarse bodem is groot en is een van de oorzaken van de genocide in 1994," zegt Maresa Oosterman, werkzaam bij The Permanent Mission of the Kingdom of The Netherlands to the United Nations, en voorheen werkzaam op de Nederlandse ambassade in de Rwandese hoofdstad Kigali.

De grond in de regio is uitgeput. Met dramatische gevolgen: onzekerheid over de voedselvoorziening, armoede, verdere aftakeling van de grond, druk op omringende natuurgebieden, werkeloosheid en instabiliteit in de regio. Het land op de talloze hellingen wordt door duizenden kleine boeren verbouwd. Een flinke regenbui en alles spoelt weg zowel de opbrengst als de vruchtbare bodemlagen. Door klimaat-verandering nemen zware regens in aantal en hevigheid toe. Heldere stromen veranderen in modderrivieren, erosie zorgt voor een verdere degradatie van de grond.

"Als de vruchtbare grond onder je voeten wegspoelt, haal je ook de bodem weg voor stabiliteit. Wil de regio vooruit kunnen, zal de productiviteit van het land omhoog moeten", vertelt Oosterman. "Mensen in Rwanda hebben geleerd om op het randje van overleven te balanceren. Als oogsten mislukken door een veranderend klimaat, worden ze over dat randje geduwd. Niets nieuws, dit is zo in veel ontwikkelingslanden. Maar in Rwanda kunnen dergelijke spanningen tot grote conflicten leiden."

Negatieve nutriëntenbalans

Kunstmest speelt een belangrijke rol bij het oplossen van de problemen. Door gebruik te maken van kunstmest wordt het beperkte landbouwareaal in Rwanda optimaal benut, waardoor de opbrengsten omhoog kunnen. "Rwanda gebruikt minder dan tien kilogram per hectare per jaar aan meststoffen. Dat is veel te weinig in verhouding tot wat de grond voor de stijgende bevolking moet opleveren. In jargon heet dit dat Rwanda één van de meest negatieve nutriëntenbalansen ter wereld heeft", zegt Henk Breman van IFDC (International Center for Soil Fertility and Agricultural Development). In de rest van Afrika is het kunstmestgebruik gemiddeld 40% hoger dan in Rwanda, wereldwijd een factor 10! De vrijkomende broeikasgasemissies (N2O, lachgas) bij het gebruik van kunstmest kunnen beperkt blijven als het in de juiste verhouding wordt gemixt met organische mest en in de juiste dosis wordt gebruikt.

Bemesting is ook noodzakelijk omdat de grond organische stof verliest en water steeds moeilijker wordt opgenomen en opgeslagen. "Met als gevolg dat het water van de hellingen naar beneden gutst en de bovengrond meesleurt," zegt de Rwandees Gaspard Ndagijimana, werkzaam op de Nederlandse ambassade. Boskap en intensief gebruik van marginale gronden verergeren dit proces.
 

Bossen: koolstofopname en voorkomen van erosie

Het halt toe roepen van verdergaande bodemuitputting en milieudegradatie heeft een directe klimaatcomponent. Meer bos en betere grond nemen meer koolstof op; aanpassingen aan klimaatverandering zijn een versterking in het tegengaan van het erger worden van het klimaatprobleem. Ndagijimana: "In 2007 was de droge tijd maanden te lang in Rwanda. Daarna is er veel meer regen gevallen dan anders. Bodems moeten het water van intensere, korte regens beter vasthouden, en gewassen zullen hierop moeten worden afgestemd. Wil je erosie voorkomen, zul je aan herbebossing moeten doen; bos voorkomt erosie - en neemt koolstof op."