Opinie: Stikstofkunstmest in het beklaagdenbankje

Als er iets mis is met het milieu, is er een rijtje gangbare verdachten waarin bij voorkeur gezocht wordt naar de schuldige(n): plastic, chemie, kolen, auto's, pesticiden, verpakkingen, weggooiproducten, kunstmest. Gesloten kringlopen en natuurlijke stoffen worden meestal als per definitie goed beschouwd. De werkelijkheid is gecompliceerder, zo blijkt uit de analyse van de bovenmaatse stikstofstromen door het milieu.

In de inleiding van het recente webartikel Kunstmest voor vrede stelt Change Magazine: "Uit het European Nitrogen Assesment blijkt dat de schade door stikstofvervuiling meer kost dan het gebruik van kunstmest met stikstof oplevert. Maar in Rwanda en andere ontwikkelingslanden is het gebruik van kunstmest hard nodig voor voedselproductie en stabiliteit in de regio."

Hierdoor wordt gesuggereerd dat het gebruik van kunstmest in Europa, in tegenstelling tot ontwikkelingslanden, niet nodig is, ja zelfs economisch gezien netto schadelijk is.

Een soortgelijk beeld wordt geschetst door titel en inleiding van het webartikel
Kunstmest schadelijk voor klimaat en economie. De inleiding hiervan luidt: "Stikstof is één van de hoofdbestanddelen van kunstmest en zeer ruim toegepast in de landbouw om een groeiende wereldbevolking te voeden. Maar een overdaad aan stikstof vervuilt tegelijkertijd de lucht, de bodem en het water. In heel Europa bedraagt de schade naar schatting 70 tot 320 miljard euro per jaar, ruim twee keer zo veel als de extra winst in de Europese landbouw door gebruik van stikstofhoudende meststoffen. Dat blijkt uit het eerste grootschalig Europees stikstofonderzoek, het European Nitrogen Assessment."

Raadpleging van deze assessment, verder aan te duiden als ENA, leert echter dat de genoemde schade slechts voor een deel veroorzaakt wordt door de landbouw en daarbinnen voor minder dan de helft door kunstmest. De vergelijking slaat de plank dus al behoorlijk mis door de schade van alle reactieve stikstof te associëren met kunstmest. Bovendien wordt aan de batenkant alleen de landbouw meegenomen en niet de andere economische activiteiten die reactieve stikstof in het milieu brengen: transport, elektriciteits- en industriële productie.

Reactieve stikstof, waaronder begrepen stikstofoxiden (NOx), ammoniak (NH3), lachgas (N2O) en nitraten, zorgt voor de milieuproblemen (zie tabel), in tegenstelling tot het nagenoeg inerte stikstofgas N2 waaruit 80% van de atmosfeer bestaat. 'N r' is in de ENA en hieronder een afkorting hiervoor reactieve stikstof.

De Summary For Policy Makers van de ENA bevat een met bovengenoemde misvattingen enigszins vergelijkbare "Main message": "Costbenefit analysis highlights how the overall environmental costs of all N r losses in Europe (estimated at € 70 € 320 billion per year at current rates) outweigh the direct economic benefits of N r in agriculture. ..." De diagonaal lezende beleidsmaker zou hieruit licht concluderen dat we zo snel mogelijk moeten omschakelen naar een stikstofvrije landbouw, een landbouw dus zonder eiwitten.

Echter, die conclusies zijn gelukkig niet gerechtvaardigd. De emissies van NOx zijn grotendeels afkomstig van transport en industrie. Hiervan is slechts een miniem deel verbonden met de stikstofkunstmestproductie en een klein deel met dierlijke-mesttransport landbouwvoertuigen en -machines. NH3 is vooral afkomstig van dierlijke mest. NOx en NH3 slaan deels neer op de bodem en kunnen daar omgezet worden in nitraten en lachgas. N2O en nitraatemissies worden zowel door dierlijke als kunstmest, als oogstresten veroorzaakt.

De schade van N r wordt voor een groot deel veroorzaakt door bronnen buiten de landbouw. De ENA maakt dus al een merkwaardige vergelijking door alle schade van N r te vergelijken met een deel van de aan N r gerelateerde economische opbrengst, namelijk die gerealiseerd wordt in de landbouw.

Change Magazine doet daar nog een enorme schep boven op door te suggereren dat alle schade veroorzaakt wordt door kunstmest. Dierlijke mest heeft echter een veel groter aandeel in de landbouw gerelateerde emissies, vanwege het grotere volume en de geringere benuttingsefficiëntie van dierlijke mest.

Aangezien reactieve stikstof onlosmakelijk verbonden is met eiwitproductie die essentieel is voor het menselijk leven en een landbouw zonder verliezen naar het milieu een utopische gedachte is, is een kosten-batenanalyse van reactieve stikstof onzin. Wat wel mogelijk is, en ook gedaan is in de ENA, is een kosten-batenanalyse maken van alle maatregelen die je kunt verzinnen om milieuschade door reactieve stikstof te verminderen. Het artikel 'Kunstmest schadelijk ' citeert Hans van Grinsven van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), hoofdauteur van de ENA-kosten-batenanalyse van stikstof in het leefmilieu: "Onze analyses tonen aan dat het financiële voordeel van het beheersen van stikstofproblemen ruimschoots opweegt tegen de kosten van de meeste maatregelen die we kunnen nemen. En dat geldt ook voor de landbouw, zelfs (Sic! MB) als we rekening houden met de bijdrage van stikstofhoudende meststof aan het inkomen van agrariërs en de voedselproductie".

Een blik op de maatregelen laat zien dat nergens gepleit wordt voor het afschaffen of rechtstreeks beperken van kunstmest. Wel wordt gepleit voor beter stikstofmanagement in de landbouw en het beperken van de vleesconsumptie. Dit zal indirect een invloed hebben op het gebruik van kunstmest, maar ook op de invoer van N r middels veevoer.

Het volledig sluiten van de stikstofkringlopen is echter deels niet mogelijk om technische en deels niet gewenst om economische redenen. Kunstmest zal daarom nodig blijven om de stikstofverliezen aan te vullen en om opbrengsten te verhogen.

Overigens, ook gesloten stikstofkringlopen blijven bijdragen aan broeikaseffect, smog, fijn stof en vermesting.